De huizen van Hans Lipperhey en Zacharias Janssen

De uitvinding van de telescoop staat op naam van Janssen of Lipperhey. Uit een studie die in het voorjaar van 2008 door het Zeeuwsch Genootschap is gepubliceerd is gebleken dat beide brillenmakers heel dicht bij elkaar woonden. Ze waren, praktisch gezien, buren. In dit artikel gaan we deze beide locaties eens van dichtbij bekijken.

Middelburg is een historische plaats, die nu al bijna 800 jaar (sinds 1217) stadsrechten heeft. De stad is gebouwd op een kreekrug en oorspronkelijk was hierop een burg gebouwd. Deze burg is nu nog herkenbaar aan het stratenplan rondom de Abdij. De burg werd doorsneden door een lange rechte straat, de Lange Burg. Na het dramatische bombardement van Middelburg op 17 mei 1940 door de Duitsers, is tijdens de wederopbouw gekozen voor een wijziging in het stratenplan.

Het huis van Janssen stond aan de Groenmarkt (bij “1” op de foto hiernaast) en dat van Lipperhey aan de Kapoenstraat (bij “2”). Beide huizen bestaan niet meer. De Groenmarkt was tot 1940 een ruim plein en de Kapoenstraat was een smalle straat met aan beide zijden statige huizen. Tegenwoordig is de Groenmarkt geen echt plein meer en de Kapoenstraat is tot een onooglijk straatje gedegradeerd. Het huis van Janssen stond tussen twee steunberen, tegen de Nieuwe Kerk. In de 16e en 17e eeuw was het heel gebruikelijk om tegen kerken huizen te bouwen. Door de muren van de kerk te gebruiken bespaarde men immers bouwmateriaal.

Janssen is geboren in Den Haag, vermoedelijk als zoon van een marskramer. Hij vestigde zich in Middelburg als “cramer”. Veel later werd hij vermoedelijk ook brillenmaker.  Hij was een kleurrijk figuur die torenhoge rekeningen had bij de plaatselijke herbergier en hij kwam regelmatig in conflict met Vrouwe Justitia vanwege ruzies in het café en het niet betalen van zijn rekeningen. Hij woonde vlak naast de ingang van “de Munt” en misschien dat hij daarom op het idee kwam om zelf ook maar munten te gaan slaan.  Een neef van Janssen werkte bij de Munt, wellicht heeft hij van hem wel de kunst afgekeken. Op zich niet zo verwonderlijk, want onze brillenmaker was immers een ambachtsman met een stel handige handen. Op valsemunterij stond de doodstraf, maar deze ontliep Janssen, toen hij inmiddels in Arnemuiden woonde, wel. Mogelijk door de contacten met de schout, die vermoedelijk in de opbrengsten deelde!

Wanneer zijn huis precies gesloopt werd is niet bekend, maar op 19e eeuwse afbeeldingen is het in elk geval niet meer te zien. In 1851 werd op de plaats waar zijn huis stond wel een gedenksteen ingemetseld, om hem te eren voor zijn uitvinding. Deze gevelsteen heeft het oorlogsgeweld in de 20e eeuw overleefd en is nog steeds te zien.

Het huis van Lipperhey stond in de Kapoenstraat. Het was het vierde huis vanaf de ingang van de Nieuwe Kerk gezien. Op bijgaande schets uit ca. 1848 staat zijn huis helemaal rechts (zie hiernaast). Hier woonde Lipperhey in elk geval in 1608. Het huis droeg de naam “De Amandel Bale”. In 1609 kon hij, dankzij de opdracht van Prins Maurits om drie verrekijkers te bouwen, het huis pal naast hem kopen. Hij noemde het pand na een grondige opknapbeurt: “In De Drie Vare Gesichten”, verwijzend naar de drie verrekijkers.

Halverwege de 19e eeuw wachtte de Nieuwe Kerk een grondige restauratiebeurt. In die periode zijn de huizen, die pal tegen de kerk stonden, gesloopt. “De Amandel Bale” was er een van. De Nieuwe Kerk kreeg een neo-gotische uitstraling. Het pand “In de Drie Vare Gesichten” bleef tijdens die restauratie gespaard. Op de foto hieronder is duidelijk de Kapoenstraat met het huis van Lipperhey zichtbaar. Dat huis heeft er tot 17 mei 1940 gestaan. Een Duits bombardement veegde het pand op die dag helaas van de aardbodem. De stedenbouwkundigen die Middelburg tijdens en na de Tweede Wereldoorlog weer opbouwden, veranderden ingrijpend het stratenplan van het kapot geschoten centrum van de stad. Middelburgers “van voor 1940” vonden dit maar niks, maar Middelburgers van ná de oorlog weten niet beter. Het huis van Lipperhey werd niet herbouwd. Op dit moment staat er een parkeermeter.

Bron: Nederlandse vertaling van het boek De vero telescopii inventore (1656) – Huib J. Zuidervaart, Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 2008.

Boekenlegger op de permalink.

Reacties gesloten