Veelgestelde vragen

Waarom is Galileo Galileï bekender dan Lipperhey of Janssen?
Galileo was een van de eersten die de telescoop voor wetenschappelijke doeleinden ging gebruiken. Lipperhey en Janssen waren geen wetenschappers, maar ambachtslieden.

In het begin werd de telescoop alleen voor militaire doeleinden gebruikt. Galileo richtte zijn telescoop echter op de planeten en sterren en ontdekte vier heldere maantjes bij de planeet Jupiter. Al in 1610 publiceerde hij zijn waarnemingen in het boek “Sidereus Nuncius”. Zijn waarnemingen veroorzaakten een enorme sensatie. Galileo Galileï is mede om die reden als een beroemdheid de geschiedenis in gegaan.

Hoe zag deze eerste telescoop er uit?
Van de eerste telescoop bestaan geen afbeeldingen. Wel is bekend dat de eerste kijker bestond uit een holle en een bolle lens. Dit type wordt de “Hollandse kijker” genoemd. De vergrotingen bedroegen aanvankelijk maar 3 of 4 keer.  De eerste kijkers (het woord “telescoop” bestond in 1608 nog niet) waren veelal gemaakt van papier, overtrokken met leer. De oudst bekende Nederlandse afbeelding van een telescoop staat in een boek van Jacob Cats, “de Zeeusche nachtegael” uit 1623.

Waar komt de term “telescoop” vandaan?
Een telescoop of verrekijker is een optisch instrument waarmee verre voorwerpen dichterbij kunnen worden waargenomen. De naam komt uit het Grieks en betekent “ver kijker”. De term “telescoop” is bedacht door Prins Frederick Sesi tijdens een demonstratie van Galileo Galileï in 1611 in Venetië.
lipperhey galileo maurits

Wie is de uitvinder?
Hoewel er meerdere claimanten zijn, is van Johannes (Hans) Lipperhey het oudst bekende bewijs van een telescoop bekend. Het betreft een patentaanvraag voor een “buyse waarmee men verre kan sien”. Zijn demonstratie voor Prins Maurits in 1608 is goed gedocumenteerd.

lipperhey znWaarom duurde het zo lang eer de telescoop werd uitgevonden?
Al in de middeleeuwen werden brillenglazen geslepen. De kwaliteit van het glas was echter niet best. Er werd wel geëxperimenteerd met het combineren van lenzen, maar een duidelijk, scherp en vergrotend beeld werd niet verkregen. Middelburg was in de Gouden Eeuw, ná Amsterdam de belangrijkste handelsstad in de Nederlanden. Allerlei invloeden van buiten af kwamen via de haven de stad in. Je zou kunnen zeggen dat aan het begin van de 17e eeuw het beste glas uit Venetië en de beste slijptechnieken uit Duitsland in Middelburg bijeen kwamen. De aanwezige lenzenslijpers hadden hierdoor de beschikking over het beste glas en de beste techniek om lenzen te slijpen. Ook stond destijds in Middelburg de oudste glasblazerij van de Noordelijke Nederlanden, zodat goed glas – hard nodig voor goede lenzen – voorhanden was. Ook het gebruik van het diafragma heeft waarschijnlijk bijgedragen aan de ontwikkeling van een bruikbare telescoop.

Waar en wanneer is de telescoop uitgevonden?
In Middelburg in 1608. Hoewel er eerder al lenzen gecombineerd werden, leverde dit geen bruikbare kijker op. Pas vanaf 1608 kwam een goed bruikbare kijker algemeen in gebruik.

Waarom is de uitvinding van de telescoop zo belangrijk?
Tot het begin van de 17e eeuw heerste de gangbare (deels door de kerk opgelegde) opvatting, dat de aarde het centrum was van het heelal en de mens de kroon op de schepping. Hoewel sommige wetenschappers deze theorie al lang verwierpen, omdat observaties aan de bewegingen van de planeten niet in overeenstemming waren met hun veronderstelde baan rond de aarde, duurde het tot halverwege de 17e eeuw eer in wetenschappelijke kring werd aanvaard dat de aarde om de zon draaide. De uitvinding van de telescoop zorgde voor bewijzen dat de planeten om de zon draaien. De schijngestalten van de planeet Venus bijvoorbeeld, kunnen alleen verklaard worden als deze planeet rond de zon draait. We kunnen gerust stellen dat de uitvinding van de telescoop net zo’n grote invloed op de mens(heid) heeft gehad als de uitvinding van de boekdrukkunst.

Waar woonden de uitvinder(s) precies in Middelburg?
De huizen van Lipperhey en Janssen bestaan niet meer. Het huis van Janssen stond aan de Groenmarkt tussen twee steunberen van de Nieuwe Kerk in en is vermoedelijk al in de 17e of 18e eeuw gesloopt. Het eerste huis van Lipperhey, “de Amandel Bale” stond aan de Kapoenstraat en heeft in de 19e eeuw plaats gemaakt voor een neo-gotische aanbouw aan de Nieuwe Kerk. Zijn tweede huis, dat pal naast zijn eerste stond en dat hij kon aankopen en verbouwen dankzij de opdracht van Prins Maurits om drie kijkers te maken, is door oorlogsgeweld op 17 mei 1940 vernield. Dat huis droeg de naam “In De Drie Vare Gesichten” , verwijzend naar de drie kijkers die hij maakte. De plaats waar het huis van Sacharias Janssen stond wordt tot op de dag van vandaag aangegeven door een gedenksteen.

Boekenlegger op de permalink.

Reacties gesloten